کنترل آزمایشگاهی راهبری لجن فعال

1- پارامترهای کنترل آزمایشگاهی

معمولاً برای تعیین نحوه عملکرد تصفیه خانه دو روش مشاهدات ظاهری و کنترل آزمایشگاهی پیشنهاد می کنند. به منظور بهره برداری هر چه بهتر از تصفیه خانه لازم است هر دو روش در تصفیه خانه توسط سرپرست فرآیند یا گروه بهره برداری بکار رود. اخص های آزمایشی ابزار اولیه هستند که گردانندگان تصفیه خانه برای اطلاع و راهبری تصفیه خانه به کار می گیرند.

نتایج پارامترهای آزمایشی نه تنها شرایط فرآیند تصفیه را ارزیابی می کنند بلکه مشکلات به وجود آمده و عوامل متفاوت دخیل در این مشکلات را تعیین می کنند. تنها تکاء به نتایج آزمایشی نمی تواند راهنمای کامل برای بهره برداری از تصفیه خانه باشد بلکه تلفیقی از مشاهدات ظاهری و نتایج پارامترهای آزمایشگاهی علاوه بر کمک به راهبری صحیح، بهره برداری را از خطاهای آزمایشی و چشمی آگاه می سازد و بر تجربه او در شرایط اضطراری می افزاید.

پارامترهای کنترل فرآیند تصفیه ثانویه (بیولوژیکی) شامل مواردی است که مهمترین شاخص های آن عبارتند از:

اکسیژن محلول حوض هوادهی، COD و BOD ورودی به حوض هوادهی، کنترل MIVSS و MISS  ، آزمایش ته نشینی ۳۰ دقیقه ای SSV و pH مواد مغذی، دما، آزمایش های میکروسکوپی، ارتفاع بستر لجن در کف حوض ثانویه، سن لجن، نسبت F/M و موارد دیگری که بهره بردار بنا به نیاز آنها را از آزمایشگاه درخواست می کند.

۱) اکسیژن محلول

اصولاً هوادهی در تانک هوادهی به دو منظور انجام می شود. اول آنکه اکسیژن محلول در تانک هوادهی باید در حدی باشد که میکروارگانیسم ها فعال باشند و هدف دوم اختلاط کامل لجن برگشتی با فاضلاب ورودی است. کنترل متناوب اکسیژن در محلول تانک هوادهی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. تعداد متوسط انجام اکسیژن محلول اندازه گیری شده در یک روز باید بین ۲ تا ۳ بار باشد. اندازه گیری اکسیژن محلول حوض هوادهی باید با دستگاه پرتابل اکسی متر و از سرریز حوض هوادهی انجام شود.

افزایش ناگهانی مقدار DO در حوضچه هوادهی نشان دهنده سمیت حاد است و افزایش تدریجی غلظت اکسیژن محلول در حوض هوادهی بیانگر ایجاد سمیت مزمن است. زیرا ورود مواد سمی به حوض هوادهی باعث کشتن میکروارگانیسم ها شده و دیگر باکتری وجود ندارد که اکسیژن را مصرف کند. البته بهره بردار باید تمام جوانب کار را در نظر بگیرد و بعد اظهار نظر کند. به فرض مثال یکی از علت های دیگر افت ناگهانی اکسیژن محلول بخاطر معایب فنی (برق و مکانیکی) در هواده ها یا کم شدن تعداد هواده است. همچنین افزایش هوادهی باعث افزایش ناگهانی مقدار اکسیژن محلول می گردد. بنابراین بهره بردار پس از موارد فوق می تواند به نتیجه آزمایشگاه جهت ورود مواد سمی استناد نماید.

لازم به ذکر است مقدار اکسیژن محلول به عنوان یک پارامتر آزمایشگاهی بیانگر اکسیژن محلول باقیمانده در حوضچه هوادهی است. این میزان اکسیژن محلول گویای این مطلب است که فقط مقدار ناچیزی بیش از آنچه باکتریها نیاز دارند، DO در حوض هوادهی وجود دارد و نهایتاً اکسیژن کافی به باکتری ها می رسد به طوری که اگر با اکسیژن سنج مقدار اکسیژن محلول داخل حوض هوادهی را اندازه گیری کنیمریال مقدار آن در نقاط و عمق مختلف ممکن است بیش از DO سرریز هوادهی باشد. افزایش تعداد هواده و در نتیجه غلظت DO در مواقعی که مقدار مواد آلی ورودی (بار آلی) افزایش می یابد و یا در مواقع ورود فاضلاب های صنعتی غلیظ توصیه شده است این کار از آسیب به سیستم لجن فعال جلوگیری می کند.

یک راه علمی دیگر برای حفظ اکسیژن محلول در حوض هوادهی، تنظیم پره های دستگاه هواده (عمق غوطه ور پره) است. معمولاً در مواقعی که مقدار فاضلاب ورودی به حوض هوادهی افزایش می یابد، عمق غوطه وری پره های دستگاه هواده زیاد می شود و ممکن است باعث افزایش آمپر برق دستگاه شود و گاهی اوقات سبب خاموش شدن یا آسیب جدی به دینام هواده شود.

همچنین در مواقعی که مقدار فاضلاب ورودی کم است (نیمه شب با دبی حداقل) ارتفاع فاضلاب در حوض هواده به قدری کم است که پره های دستگاه هواده بدون تماس با فاضلاب در حال چرخشند که در چنین شرایطی علاوه بر عدم هوادهی فاضلاب و اختلاط کامل لجن برگشتی یا فاضلاب موج های تشکیل شده در سطح حوض هوادهی به دستگاه هواده آسیب می رسانند.

بنابراین در چنین مواقعی باید سرریزهای حوض هوادهی تنظیم شوند تا هم غلظت اکسیژن محلول در حوض هوادهی مطلوب باشد و هم از خسارت به هواده ها جلوگیری شود.

۲) BOD₅

شاخص مهم دیگر در فرآیند لجن فعال غلظت مواد آلی ورودی به حوضچه هوادهی و خروجی از حوض زلال ساز ثانویه است. این شاخص اطلاع لازم برای بهره برداری تصفیه خانه در ارتباط با بازده حذف BOD₅ و غذا رسانی به میکروارگانیسم ها (نسبت F/M) روشن می کند.

یکی از راه های کنترل لجن دفعی از سیستم نسبت F/M است. این روش باعث می شود که در فرآیند لجن فعال به میکروارگانسیم های موجود در فاضلاب حوض هوادهی اجازه داده شود تا بیشترین غذای موجود در فاضلاب را مصرف کنند.

این روش کنترل حتی برای جاهایی که بارگذاری فاضلاب ورودی متفاوت است کاربرد دارد که در نتیجه برای تصفیه خانه هایی که فاضلاب صنعتی وارد آن می شوند یک راه مناسب است. زیرا مقدار مواد غذایی ورودی دارای نوسانات زیاد است. با انجام این روش لجن تولیدی ویژگی های ته نشینی خوبی داشته و پساب نیز دارای کیفیت عالی است. تنها عیب این روش نیاز به کار آزمایشگاهی است. با این روش نسبت F/M همیشه در حد مطلوب قرار دارد و در نتیجه می توان به سرعت میزان لجن دفعی را افزایش یا کاهش داد.

حذف بالای BOD₅ با انجام آزمایش پساب خروجی حوض ته نشینی ثانویه بیانگر عملکرد مناسب تصفیه خانه است و با این شاخص می توان نحوه راهبرد صحیح یا غلط را ارزیابی کرد، در حالی که حذف کم BOD نشانه وجود مشکل در کار سیستم است. بنابراین تعیین BOD روزانه برای محاسبه راندمان حذف BOD و عوامل کنترل کننده نظیر نسبت F/M است.

یکی از مشکلات ارزیابی عملکرد تصفیه خانه با پارامتر BOD مدت زمان طولانی (۵ روز) برای نتیجه گیری است. در چنین مواردی می توان از شاخص COD یا نسبت بین BOD و COD به راهبری تصفیه خانه پرداخت.

لازم به ذکر است BOD ورودی به حوض هوادهی باید در حد میزان طراحی شده باشد و در غیر اینصورت باعث کاهش اکسیژن محلول در حوض هوادهی و کاهش راندمان حذف می گردد. همچنین کاهش غلظت BOD ورودی به حوض هوادهی باعث کاهش نسبت F/M و افزایش سن لجن و مشکلات مربوط به آن خواهد شد.

در مواقع افزایش BOD ورودی به حوض هوادهی باید منشأ افزایش BOD فاضلاب ورودی به تصفیه خانه شناسایی شود و همچنین عملکرد حوضچه ته نشینی اولیه بهبود یابد. عدم تخلیه به موقع لجن حوضچه های ته نشینی اولیه، بارگذاری زیاد و معیوب بودن پاروهای لجن روب سیستم جمع آوری لجن حوض ته نشینی اولیه دلایل این افزایش است.

۳) TSS

کنترل TSS خروجی از حوض ته نشینی ثانویه و MISS داخل حوض هوادهی یکی از پارامترهای مهم در راهبری صحیح تصفیه خانه فاضلاب است. بالا بودن مواد جامد معلق در پساب حوضچه ته نشینی ثانویه نشانه بارز عملکرد نامطلوب تصفیه خانه است. اگر خروج مواد معلق جامد از سرریزهای حوض ثانویه موضعی باشد، یعنی غلظت این مواد در نقطه ای از سرریز بیش از نقطه دیگر باشد، گویای این مفهوم است که سرریز در تمام محیط تراز نیست و با حضور جلبک، آشغال، پلاستیک و غیره در جلوی سرریزها مانع یکنواختی بار سرریز می شود.

در نتیجه دبی سرریز در قسمت پست تر و تمیز بیشتر است و همانطور که آب از سرریز خارج می شود، جریان مواد جامد را از کف حوضچه ته نشینی با خود کشیده و به بیرون هدایت می کند.

۴) قابلیت ته نشینی ۳۰ دقیقه

برای کنترل مناسب میزان لجن برگشتی چندین تکنیک مورد استفاده قرار می کیرد که یکی از آنها قابلیت ته نشینی مواد جامد است. این روش بخاطر سادگی کار و سرعت پاسخگویی (۳۰ دقیقه) بسیار با ارزش است. زیرا نه تنها به بهره بردار در مورد تعیین راندمان خوب تصفیه خانه کمک می کند بلکه موجب شناسایی منشأ مشکلات موضعی و ناحیه ای می شود. صرفه جویی در وقت از نظر بهره برداری فوق العاده مهم است. به عنوان مثال چنانچه در حین انجام ته نشینی ۳۰ دقیقه در استوانه مدرج، ته نشینی خوب باشد ولی در حوضچه ته نشینی ثانویه به خوبی انجام نشود و لخته لجن شناور باشد، می توان نتیجه گرفت که مسئله احتمالاً مربوط به حوضچه ته نشینی ثانویه می باشد. ته نشینی ضعیف می تواند به علل زیر باشد:

• ارتفاع بستر لجن حوض ثانویه زیاد است.
• عدم تخلیه به موقع لجن ثانویه و افزایش زمان ماند لجن
• تجهیزات جمع آوری از قبیل پاروی لجن روب و پمپ های تخلیه لجن معیوب هستند.
• بارگذاری حوضچه ته نشینی ثانویه بالاست و زمان ماند کافی نیست.
• عدم توازن در بار سرریز به علت وجود جلبک، آشغال و یا افتادگی سرریزها

از طرف دیگر اگر مایع مخلوط معلق در آزمایش ته نشینی ۳۰ دقیقه استوانه مدرج خوب ته نشینی نشود، نباید انتظار داشت که در حوضچه ته نشینی مواد جامد قابل ته نشینی بخوبی ته نشین گردند و مشکل موضعی احتمالاً در ارتباط با حوضچه هوادهی است.

آزمایش ته نشینی همچنین جهت برآورد مقدار مطلوب لجن برگشتی بصورت اندازه گیری در استوانه مدرج به مدت ۳۰ دقیقه با فرمول زیر محاسبه می گردد:

رابطه ۱

R/Q: نسبت لجن برگشتی به دبی حوض ثانویه

SSV: حجم لجن ته نشین شده بعد از ۳۰ دقیقه؛ بر حسب mg/L

آزمایش ته نشینی ۳۰ دقیقه کاربرد زیادی در راهبری فرآیند لجن فعال دارد که برخی از آنها عبارتند از:

• تعیین میزان لجن برگشتی و دفعی
• تعیین شفافیت و رنگ پساب
• بررسی شکل، رنگ و اندازه لخته (لخته سوزنی، پنبه ای)
• تعیین میزان اندیس حجمی لجن (بالکینگ)
• فعال بودن و یا غیرفعال بودن لجن
• میزان اکسیژن موجود لجن (در صورتی که بیش از حد باشد شناور شدن اتفاق می افتد)
• بررسی نیتریفیکاسیون و دی نیتریفیکاسیون
• بررسی سرعت ته نشینی لجن

۵) pH

برای داشتن یک سیستم فعال و سالم pH حوضچه هوادهی باید دارای دامنه تغییرات مناسب باشد. رابطه بین فعالیت بیولوژیکی و pH بصورتی است که اگر pH بین رنج ۶/۵ تا ۸/۵ نباشد (کمتر یا بیشتر) فعالیت بیولوژیکی کند یا متوقف می گردد.

باکتری ها می توانند در pH بین ۵ تا ۱۰ زنده بمانند ولی pH رشد بیشتر آنها بین ۶/۵ تا ۸/۵ می باشد. چنانچه pH محیط زیر ۶/۵ باشد، جمعیت قارچ ها بر باکتری ها غلبه کرده و حذف کم BOD و ته نشینی ضعیف بوجود می آید. در pH های خیلی بالا مواد غذایی نظیر فسفر شروع به ترسیب نموده و از دسترس باکتری ها خارج می شوند. در این حال حذف BOD کم خواهد بود تحت شرایطی که pH خیلی بالا و یا خیلی پایین باشد میکروارگانیسم ها از بین نمی روند.

بنابراین یک بهره بردار خوب باید به pH فاضلاب ورودی تصفیه خانه و مایع مخلوط معلق حوض هوادهی (MLSS) توجه خاص داشته باشد و بطور روزانه آن را کنترل کند تا اطمینان حاصل گردد که میزان pH بین ۶/۵ تا ۸/۵ قرار دارد.

معمولاً pH فاضلاب شهری در حد بهینه می باشد و نوسانات زیاد در pH مشاهده نمی گردد. ولی اگر فاضلاب های صنعتی به شبکه فاضلابرو متصل هستند، این نوسانات شدید است و باید قبل از هر عمل از ورود این چنین فاضلاب هایی به شبکه جلوگیری کرد. در غیر اینصورت باید بطور مرتب pH فاضلاب ورودی تعدیل و تنظیم شود (خنثی سازی).

معمولاً مواد شیمیایی مورد نیاز جهت تعدیل pH با فرموله کردن منحنی عیارپذیر ویژه فاضلاب برآورد می شوند. منحنی های عیارپذیری در آزمایشگاه تهیه می شوند. روش کار بدین ترتیب است که نمونه ای از فاضلاب آماده شده و از مواد شیمیایی مشخص با استاندارد معین به آن اضافه می شود (مثلاً اسید سولفوریک، سود سوز آور، آهک و غیره) و تغییرات pH مخلوط در حد معینی بررسی می گردد.

با افزایش ماده شیمیایی pH نمونه یادداشت گردیده و داده های بدست آمده روی محور مختصات برده و منحنی عیارپذیری رسم می گردد.

البته کاربرد محلول های اسید رقیق (اسید سولفوریک) در تصفیه عملی نیست زیرا نیاز به مخازن ذخیره بزرگ و پمپ های خاص (بخاطر خوردگی) دارد و بهتر است پس از کار آزمایشگاهی اسید لازم به معادل کمی آن به اسید غلیظ تجارتی تبدیل شود.

معمولاً برای خنثی کردن pH های بالا از سود سوزآور و آهک استفاده می نمایند و در مورد افزودن آهک باید دقت داشت تا مقدار آهک آنقدر بالا نباشد که در حوض هوادهی باعث از بین بردن باکتری های مفید (لخته ساز) شود و مرتب باید آزمایشات میکروسکوپی در هنگام افزودن آهک له عمل آید.

۶) ازت

همانطور که هر موجود زنده ای برای حفظ بقاء به غذا نیازمند است، میکروارگانیسم های موجود در فرآیند لجن فعال نیز به غذا نیاز دارند. معمولاً مواد غذایی در فاضلاب های خانگی به اندازه کافی وجود دارد. لیکن مواد غذایی مکمل را اغلب می باید به فاضلاب های صنعتی اضافه نمود تا ازت و فسفر کافی در فاضلاب تأمین شود. اغلب موارد ازتبه صورت آمونیاک و فسفر به صورت اسید فسفریک افزوده می گردد.

باکتری ها به ازت برای تولید پروتوپلاسم و فسفر برای درست کردن آنزیم هایی که در شکفتن مولکول های آلی فاضلاب به کار می روند نیاز دارند.

تخمین نسبت ازت به فسفر به BOD₅ به ترتیب ۵ به ۱ به ۱۰۰ است. کمبود ازت در محیط منجر به رشد باکتری های رشته ای و یا پراکنده شدن جمعیت بیولوژیکی و در نتیجه ته نشینی ضعیف می گردد.

از طرف دیگر کمبود ازت مانع تولید سلول جدید است، در حالی که سلول های موجود حذف BOD را ادامه می دهد، در نتیجه میکروارگانیسم ها فرآورده های فرعی اضافی را از دیواره سلولی خود ترشح می کنند که تشکیل فلوک کرکی (پنبه ای) را می دهد که قدرت ته نشینی آن کم است.

افزودن آمونیاک در فرآیند لجن فعال اغلب در سیستم های تصفیه فاضلاب های صنعتی جهت تغذیه میکروارگانیسم ها انجام می شود. کنترل ازت افزودنی به عنوان غذا مهم است، زیرا اگر ازت مورد نیاز میکروارگانیسم در سیستم موجود باشد و مقدار ازت وارده باعث افزایش آن شود، مشکلاتی همچون رشد سریع جلبک ها در سرریزهای حوض ته نشینی را بوجود می آورد.

در تصفیه خانه های لجن فعال که فاضلاب شهری وارد آنها می شود، معمولاً مشکل کمبود ازت وجود ندارد بلکه مشکل عکس آن است؛ به طوری که مقدار زیاد ازت ورودی و عدم حذف آن توسط سیستم های متعارف لجن فعال باعث آلودگی پساب و آبهای پذیرنده می شود. در اینگونه تصفیه خانه ها واحدهای نیتریفیکاسیون و دی نیتریفیکاسیون تعبیه شده تا مقدار ازت را به حد مجاز برسانند.

معمولاً در سیستم هایی که نیتریفیکاسیون پیش بینی شده اکسیژن محلول باید در غلظت زیادتری نسبت به سیستم های لجن فعال که فقط برای حذف کربن در نظر گرفته شده اند باشد. زیرا باکتری های نیتریت ساز عمدتاً هوازی بوده و اکسیژن محلول بالای ۲ میلی گرم در لیتر لازم است. علاوه بر این فرآیند، نیتریفیکاسیون باعث مصرف قلیائیت شده و ممکن است pH مایع معلق مخلوط را کم کند.

۲- نمونه برداری و تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی

ارزش نتایج آزمایش فاضلاب بستگی کامل به نحوه نمونه برداری، نگهداری، جابجایی و تحویل نمونه ها به آزمایشگاه داشته و می بایست توسط شخصی آگاه و باکفایت و کاردان به طور صحیح انجام پذیرد. آزمایش کننده باید بداند که نمونه ها از چه محلی، در چه زمانی و به چه ترتیبی برداشته شده اند. از آزمایش  نمونه های بدون مشخصات کامل باید خودداری گردد.

حجم نمونه ها و ظروف نمونه برداری باید مناسب با اهداف بررسی نوع منبع، آزمایش های مورد نظر از جهات مختلف فیزیکی، شیمیایی و میکروب شناسی باشد. برنامه ریزی اصولی برای همه نمونه برداری ها کلی و مبتنی بر موارد زیر است:

• مشخص نمودن هدف از نمونه برداری
• تعیین منبع مورد بررسی، نوع ویژگی های نمونه ها
• تعیین پارامترهای مورد اندازه گیری
• انتخاب نوع آزمایش ها و میزان و دقت مورد نیاز
• انتخاب نقاط و زمان نمونه برداری

نحوه نمونه برداری از فاضلاب برای انجام آزمایشات کمال اهمیت را دارد. در نمونه برداری بررسی کیفیت کار فرآیند تصفیه فاضلاب، نمونه ها باید معرف کل فاضلاب باشد، زیرا داده های حاصل از تجزیه نمونه ها در مواردی همچون ارزیابی شرایط فرآیند تصفیه، تعیین مشکلات و عوامل متفاوت عملکرد تصفیه و استفاده از آنها به عنوان مبانی طراحی تأسیسات تصفیه به کار می روند.

۱-۲- تواتر نمونه برداری

برخی از آزمایشات در محل نمونه برداری انجام می شود (اکسیژن محلول حوض هوادهی) ولی قسمت اصلی آنها بایستی در آزمایشگاه صورت گیرد. انتقال نمونه ها به آزمایشگاه باید حتی المقدرو در زمان کوتاه و درجه حرارت پایین باشد.

شیوه نمونه برداری توصیه شده در تصفیه خانه های فاضلاب معمولاً لحظه ای یا مرکب ساعتی می باشد؛ یعنی در هر ساعت یک نمونه در یک بطری دهانه گشاد (تقریباً ۲۰۰ میلی لیتر) تهیه و برای نگهداری در یخچال و در حدود ۴^oc قرار می گیرد. برای یک دوره ۲۴ ساعته، حجم نهایی حدود ۳ تا ۴ لیتر کافی است. چنانچه حجم نمونه متناسب با میزان جریان در هر ساعت باشد، نماینده بهتری از کل جریان خواهد بود.

به عنوان مثال اگر میزان جریان در ساعت ۹ صبح ۵۰L/S و در ساعت ۱۲ ظهر ۲۵L/S و در ساعت ۳ بعدازظهر ۳۵L/S و در ساعت ۶ عصر ۴۰L/S باشد. برای نمونه های مرکب به صورت زیر عمل می شود:

۵۰ + ۲۵ + ۳۵ + ۴۰ = ۱۵۰ L/S     مجموع دبی ها

و حجم کلی مورد نیاز جهت آزمایشات ۱ تا ۳ لیتر در نظر گرفته می شود. بنابراین حجم نمونه مورد نیاز اول، دوم، سوم و چهارم به ترتیب ۱۰۰۰، ۵۰۰، ۷۰۰، ۸۰۰ میلی لیتر است.

چنانچه نمونه برداری ساعتی مقدور نباشد، نمونه ۲ یا ۳ ساعتی بهترین روش است. در هر مورد بایستی علاوه بر زمان و مکان نمونه برداری، روش نمونه برداری نیز قید گردد و هرگونه مشاهده غیرعادی ذکر شود.

در تأسیسات کوچک (تصفیه خانه های کوچک) که بهره برداران بصورت شیفت ۲۴ ساعتی نیستند، نمونه های لحظه ای برتری دارند. در این مورد بهترین شیوه نمونه برداری در دوره های حداکثر جریان با رعایت فاصله بین نمونه برداری ها باتوجه به دوره های توقف در فرآیندهای مختلف می باشد. در این روش نمونه را در هنگامی که یهره برداری از تصفیه خانه در شرایط حاد است جمع آوری کرده و چنانچه هدف نشان دادن بدترین شرایط بهره برداری از شبکه باشد، می توان نمونه ها را تحت شرایط حداکثر بار هیدرولیکی جمع آوری نمود.

درمورد زمان نمونه برداری باید گفت بعضی از پارامترها نیاز به آزمایش روزانه و برخی هفتگی و یا ماهیانه دارند. درمورد تصفیه خانه های لجن فعال انجام آزمایشات SS, pH, COD, BOD₅ ته نشینی یک ساعته، ته نشینی ۳۰ دقیقه لجن فعال DO, MLSS, MLVSS ، آزمایشات مشاهدات میکروسکوپی بصورت روزانه ضروری است و آزمایشاتی همانند نسبت F/M، سن لجن، قلیائیت، آزمایشات بخش پردازش لجن، بصورت هفتگی نیاز است و مواد مغذی (ازت، فسفر)، فلزات سنگین و آزمایشات دیگر بصورت ماهیانه و فصلی مورد نیاز می باشد.

البته لازم به ذکر است هرگاه بهره بردار بخاطر شرایط اضطراری در بهره برداری احساس نیاز به انجام یک پارامتر آزمایشی بکند، حتی چندین بار در روز نیز باید توسط آزمایشگاه انجام پذیرد.

۲-۲- محل نمونه برداری

هدف از نمونه برداری فاضلاب، تعیین کیفیت فاضلاب ورودی، راندمان حذف و کیفیت پساب خروجی از تصفیه خانه است. شرایط نقاط نمونه برداری عبارتند از:

• نقاط نمونه برداری باید چنان انتخاب گردند که نمونه های برداشته شده نماینده آن واحد از تصفیه خانه یا فاضلاب ورودی و پساب خروجی باشند.
• در نمونه برداری از حوضچه ته نشینی محل نمونه برداری کانال انتقال پساب از سرریزها و در عمق ۲۰ سانتیمتر زیر سطح آب باشد.
• در نمونه برداری از حوضچه های هوادهی، نمونه برداری از سرریز حوضچه که حالت غیرتلاطم داشته و تقریباً نماینده کل حوضچه بوده و تثبیت فاضلاب در آن انجام گرفته باشد.
• در نمونه گیری از لجن فعال باید محلی انتخاب شود که لخته های لجن فعال سالم باشد.
• اکسیژن محلول حوض هوادهی و لجن فعال باید در محل انجام شود و در صورت نیاز به انتقال از هوادهی نمونه جلوگیری شود.
• در نمونه گیری برای انجام مشاهدات میکروسکوپی بهتر است از نمونه لجن فعال ته نشین شده در حوض ثانویه استفاده شود که غلظت بیشتری دارد.
• محل های نمونه برداری باید با علامت مشخص تعیین شوند تا نمونه بردار بدون خطا نمونه برداری نماید.
• تمیز بودن محل نمونه برداری از آشغال و جلبک در نتیجه آزمایش مؤثر است
• نمونه برداری از پساب خروجی باید از یک نقطه خاص کانال خروجی باشد.
• محل های نمونه برداری در سیستم لجن فعال متعارف عبارتند از:
• ورودی به حوض هوادهی، سرریز حوض هوادهی، پساب خروجی از حوضچه ته نشینی ثانویه، لجن خروجی از ته نشینی ثانویه (لجن فعال)، خروجی کل تصفیه خانه.